|
Τομάζο Καμπανέλλα
(Giovanni Domenico «Tommaso» Campanella, Στινιάνο,
5 Σεπτεμβρίου 1568 – Παρίσι, 21 Μαϊου 1639).
Ιταλός φιλόσοφος, αστρολόγος, ποιητής και συγγραφέας της ουτοπίας «Η Πολιτεία του Ηλίου».
Στο Αλταμόντε γνώρισε και άλλους «παρεκκλίνοντες» μοναχούς και μελέτησε τα βιβλία του Καταλανού μυστικιστή και «νεοπλατωνικού» μοναχού Ραμόν Λουλ (Ramón Lull, περ. 1232 – περ. 1315). Το 1590 έμεινε για κάποιο διάστημα στην Νάπολη, όπου συναναστράφηκε με τον πολυμαθέστατο ιδρυτή της «Accademia dei Secreti» και ενασχολούμενο με την φυσική μαγεία Τζιαμπατίστα ντελα Πόρτα (Giambattista della Porta, περ. 1535 - 1615) και μελέτησε επίσης Αστρολογία και στο διάστημα 1592 – 1593, διωγμένος από την πόλη λόγω των τολμηρών φιλοσοφικών του αναζητήσεων, ανέβηκε προς τον ιταλικό βορρά, με μακρές στάσεις στην Ρώμη, την Φλωρεντία, την Βενετία και την Πάντοβα, το κέντρο των αντισυμβατικών φιλοσοφικών και πολιτικών ιδεών της εποχής, όπου έμεινε από τον Οκτώβριο του 1592 έως τις αρχές του 1594 και συναναστράφηκε με τον Γαλιλαίο. ΙΕΡΑ ΕΞΕΤΑΣΗ Ήδη από το 1590 είχε αρχίσει να γράφει στα Λατινικά το «Για την αντίληψη των πραγμάτων και την φυσική μαγεία» («Del senso delle cose e della magia naturale»), που θα το συμπληρώσει το 1604 στα Ιταλικά και θα το εκδώσει το 1620. Ο φυσικός Κόσμος παρουσιάζεται ως ζων οργανισμός που επιμερίζεται σε άπειρες ατομικότητες. Το Ον διέπεται από τρία θεία χαρακτηριστικά, την Ισχύ, την Σοφία και την Αγάπη, ενώ το μη-Ον από τα αντίθετά τους, την αδυναμία, το σκότος και την απέχθεια. Τα τρία θεία χαρακτηριστικά εκπορεύονται από τον άπειρο και αγαθό Θεό, ενώ τα πλάσματα, επειδή είναι δημιουργήματα εκ του μηδενός, έχουν μέσα τους τα χαρακτηριστικά τόσο του Όντος όσο και του μη-Όντος, γι’ αυτό και περιέχουν το «κακό». Ο Κόσμός, αποτελεί ζωντανό άγαλμα του αόρατου Θεού, είναι έμψυχος και διευθύνεται από την εσωτερική του συνείδηση. Στις αρχές του 1594 καταδόθηκε στην περιβόητη «Ιερά Εξέταση» λόγω των «αιρετικών» απόψεών του (κυρίως για την θέση του πως τα πάντα, άστρα, πέτρες, ζώα και άνθρωποι, είναι έμψυχα), αλλά και δήθεν για σοδομία και θεολογικές συζητήσεις με Εβραίους. Οι ιεροεξεταστές τον συνέλαβαν, τον φυλάκισαν σε ένα μοναστήρι και, τελικά, ενώ είχε ήδη αθωωθεί για την κατηγορία της σοδομίας, τον Οκτώβριο του 1597 τον μετέφεραν στις φυλακές τους στην Ρώμη, όπου ήδη κρατείτο, ως «αιρετικός», ο φιλόσοφος Τζιορντάνο Μπρούνο (Giordano Bruno, 1548 - 1600). Ο Καμπανέλλα βασανίστηκε δύο φορές, και τελικά δικάστηκε και καταδικάστηκε στις 17 Δεκεμβρίου 1597 ως αιρετικός. Υποχρεώθηκε σε αποκήρυξη της «πλάνης» του και διατάχθηκε το κάψιμο όλων των βιβλίων και χειρογράφων του. Επίσης τον διέταξαν να επιστρέψει και να μείνει περιορισμένος στην Καλαβρία. Η ΟΥΤΟΠΙΚΟΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΤΟΥ 1600 Περιορισμένος στην Καλαβρία ο Καμπανέλλα και επηρεασμένος από τα κηρύγματα του εσωτεριστή μοναχού Γιοακείμ ντι Φιόρε (Gioacchino da Fiore, 1135 - 1202), αλλά και από τις δικές του αστρολογικές προβλέψεις, άρχισε ήδη από το καλοκαίρι του 1598, παρομοιάζοντας τον εαυτό του με τον Εβραίο προφήτη Αμώς, να προετοιμάζει μία εξέγερση με σκοπό την εγκαθίδρυση μιας διαφορετικής κοινωνίας, βασισμένης στην κοινοκτημοσύνη. Λόγω της πρωτοτυπίας των ιδεών του, η στρατολόγηση ήταν αρκετά δύσκολη και εξ ανάγκης ο Καμπανέλλα είχε δεχθεί στην συνωμοτική του οργάνωση ένα αρκετά ετερόκλητο πλήθος, από ευγενείς που συνεργάζονταν με την Οθωμανική Αυτοκρατορία έως αποσχηματισμένους μοναχούς ή ληστές που κρύβονταν σε μοναστήρια. Η εξέγερση είχε προγραμματιστεί για το έτος 1600, ωστόσο η συνωμοσία καταδόθηκε εκ των έσω στον Ισπανό αντι-βασιλέα της περιοχής τον Αύγουστο του 1599 και ο Καμπανέλλα συνελήφθη και τον Νοέμβριο κατέληξε στις φυλακές της Νάπολης. Το σχήμα του μοναχού τον έσωσε από την βέβαιη εκτέλεση, καθώς οι Ισπανοί ανέθεσαν την δίκη του στις εκκλησιαστικές αρχές. Έχοντας ήδη καταδικαστεί στην Ρώμη ως «αιρετικός», και με τις πρόσθετες κατηγορίες ότι, με όπλο την Αστρολογία, είχε αυτο-αναγορευθεί «μεσσίας» και μεταρρυθμιστής της ανθρωπότητας, ο Καμπανέλλα αντιμετώπιζε την σίγουρη καταδίκη του σε θάνατο. Προκειμένου να την αποφύγει, προσποιήθηκε στις 2 Απριλίου 1600 ότι είχε τάχα παραφρονήσει. Η παραφροσύνη του έγινε πιστευτή, αν και όχι αμέσως, αλλά μετά από φρικτό βασανισμό του στις 4 και 5 Μαίου 1601 με το τρομερό βασανιστήριο της «veglia» (36 ώρες κρεμασμένος από τους τεντωμένους πίσω του εξαρθρωμένους βραχίονές του, με βαριές σιδερένιες μπάλλες στα πόδια). Τελικά, στις 8 Ιανουαρίου 1603, το εκκλησιαστικό δικαστήριο, αναγνωρίζοντάς του το ελαφρυντικό πως δεν έστεκε καλά στις φρένες του, τον καταδίκασε ως ένοχο «αίρεσης» και «ανταρσίας», όχι σε θάνατο αλλά σε ισόβια δεσμά. ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ Ο Καμπανέλλα πέρασε τα επόμενα 27 χρόνια της ζωής του στην φυλακή, όπου όμως εκμεταλλεύθηκε δημιουργικότατα τον χρόνο και, παρά τις κακουχίες, τους ξυλοδαρμούς και τις συχνότατες κατασχέσεις των χειρογράφων του, ολοκλήρωσε αρκετά βιβλία, σημαντικότερα των οποίων ήσαν τα «Για την Ισπανική Μοναρχία» (1600), «Πολιτικός αφορισμός» (1601), «Ο θρίαμβος επί του Αθεϊσμού» (1605 - 1607), «Μεταφυσικά» (1609 - 1638), «Θεολογία» (1613 - 1624), «Απανθίσματα» («Scelta», απάνθισμα ποιημάτων, 1622) καθώς και το γνωστότερο όλων «Η Πολιτεία του Ηλίου» («Civitas Solis», 1602 - 1623), μία υπό μορφή διαλόγου ουτοπική πρόταση για εντελώς καινούργια («οργανική») μορφή θεσμών και διακυβερνήσεως, με στοιχεία από την «Πολιτεία» του Πλάτωνος και από την Σπάρτη όπως την περιέγραψε στον «Βίο Λυκούργου» ο Πλούταρχος, γύρω από την βασική ιδέα πως «όταν εξαφανίζεται η φιλαυτία, απομένει μόνον η αγάπη για τα κοινά». Επίσης, το έτος 1616, παρ’ όλο που, ως χριστιανός, δεν δεχόταν την «αϊδιότητα» του Κόσμου, συνέγραψε με δική του πρωτοβουλία και μία υπεράσπιση του Γαλιλαίου, η οποία όμως δεν ήταν διόλου επιθυμητή από τον τελευταίο, λόγω του πολύ «κακού» ονόματος του «αιρετικού» και «συνωμότη» υπερασπιστή του στους κύκλους της ρωμαιοκαθολικής θεοκρατίας. Ήδη από το 1612 τον είχε επισκεφθεί στις φυλακές ο Γερμανός λόγιος Τοβίας Αδάμι (Tobias Adami), ο οποίος ανέλαβε να εκδίδει τα έργα του στην Φρανκφούρτη, και το έπραξε κατά την περίοδο 1617 – 1623. «Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΑΘΕΪΣΜΟΥ» Στο βιβλίο του αυτό ο Καμπανέλλα, που ο ίδιος απέβλεπε να αποτελέσει μια θεωρητική βάση αντεπίθεσης στον Μακιαβελισμό, ο Καμπανέλλα προσπάθησε να αποδείξει πως το θρησκευτικό συναίσθημα είναι στα ανθρώπινα όντα φυσικό και κληρονομικό, καθώς επίσης και πως ο Χριστιανισμός δεν αντίκειται στον φυσικό νόμο. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζει την αντίθεση των φιλοσόφων (που πιστεύουν σε μία φυσική αλήθεια και ζουν σε αρμονία με την Φύση) προς τους πολιτικούς (που αρνούνται τον Θεό και πιστεύουν ότι όλες οι θρησκείες έχουν πολιτική προέλευση), ενώ στο δεύτερο παραθέτει ισχυρά επιχειρήματα κατά της θρησκείας και του Χριστιανισμού, με σκοπό στην συνέχεια του βιβλίου να τα καταρρίψει ένα προς ένα. Ο διάτρητος Χριστιανισμός ωστόσο, δεν άντεξε ούτε αυτή την ιδιόρρυθμη υπεράσπισή του, και, τρομοκρατημένος από τα επιχειρήματα τα οποία δεν ήθηλε καν να ακούσει, χαρακτήρισε και αυτό το βιβλίο «επικίνδυνο», με αποτέλεσμα αυτό να δει το φως της έκδοσης μετά από 30 ολόκληρα χρόνια, στο Παρίσι. Ενδιαφέρον και άξιο να αναφερθεί εδώ είναι το ότι στο κεφάλαιο 14 ο Καμπανέλλα παραθέτει τα, κατ' αυτόν, χαρακτηριστικά που υποτίθεται πως «αποδεικνύουν» σωστή μια θρησκεία (θαύματα, μαρτυρολόγιο, προφητείες, κ.ο.κ.), αστειότερο των οποίων είναι η… «διάρκεια μέσα στον χρόνο». Κατ’ αυτόν, οι Έλληνες, «παρ' όλο που λάτρευαν την Γνώση», δεν μπορούν να θεωρηθούν «αξιόπιστοι» στην θρησκεία τους, επειδή αυτή φαινόταν την εποχή του να έχει εξαφανισθεί .  «Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ» Την φανταστική του «Πολιτεία του Ηλίου» τοποθετούσε ο Καμπανέλα κάπου πέραν του Ισημερινού, εξαπλωμένη σε επτά δακτυλίους που έφεραν τα επτά ονόματα των πλανητών, με τέσσερις πύλες, προσανατολισμένες στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Στο κέντρο της πόλεως, υπήρχε ο «ήλιος» της, ένας λόφος που φιλοξενούσε τον Ναό του Ηλίου και την έδρα των τριών Κυβερνητών (Ισχύς, Σοφία, Αγάπη) και των διαφόρων Διδακτόρων της (Κοσμογράφος, Αστρολόγος, κ.λπ.). Με τον Χριστιανισμό να έχει υποχωρήσει σε μια απλή πνευματική αύρα γύρω από ηθικά και πολιτικά σχήματα που ουσιαστικά ανήκουν στον Αρχαίο Κόσμο, η «Πολιτεία του Ηλίου» θέλει απολύτη κοινοκτημοσύνη (για τον απλό λόγο πως ο ιδιωτικός πλούτος οδηγεί στην αυθάδεια, την αμάθεια, την έπαρση και τον εγωϊσμό), μεγάλη ελευθερία χρόνου για πνευματική ανάπτυξη (4ωρη μόνον εργασία), ακραία απλότητα βίου, ανιδιοτελή συλλογικότητα, σεβασμό των γηραιότερων από τους νεότερους, θρησκεία στην υπηρεσία της πολιτικής θέσμισης υπό την καθοδήγηση των σοφών, ισονομία των δύο φύλων, σεξουαλική απόλαυση πέραν της αναπαραγωγικής ανάγκης, ρύθμιση των ζητημάτων της καθημερινής ζωής με βάση την Αστρολογία και καλλιέργεια και προώθηση της Φιλοσοφίας, της τεχνολογίας και των επιστημών, μακριά από κάθε αποκεκαλυμμένη πίστη. ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ Αντίθετα από τον μάρτυρα της πνευματικής ελευθερίας Τζιορντάνο Μπρούνο, ο Καμπανέλλα δεν κατήγγειλε ποτέ τον Χριστιανισμό ή την ιδιότητα του μοναχού. Για να προκαλέσει μάλιστα την εύνοια του πάπα προς αυτόν, εκματαλλευόμενος την τότε σύγκρουση της Ρώμης με την Βενετία, συνέγραψε το «Η μοναρχία του Μεσσία», στο οποίο περνούσε τις αστρολογικές προβλέψεις του του 1599 – 1600 στο πρόσωπο του πάπα και τον παρουσίαζε ως τον αναμορφωτή ηγέτη όλης της ανθρωπότητας. Στις 23 Μαϊου 1626, μετά από αίτημα της Ρώμης στον βασιλιά Φίλιππο τον Δ της Ισπανίας, στην επικράτεια του οποίου ανήκε η Νάπολη, ο 53χρονος πια Καμπανέλλα μεταφέρθηκε στην Ρώμη, και έμεινε φυλακισμένος από την «Ιερά Εξέταση» ως «αιρετικός», μέχρι που τελικά αθωώθηκε και αφέθηκε ελεύθερος στις 11 Ιανουαρίου 1629, Μέχρι το 1634 θήτευσε ως επίσημος σύμβουλος σε ζητήματα Αστρολογίας του πάπα Ουρβανού Η (κατά κόσμον Maffeo Vincenzo Barberini), γνωστού «πάτρονα» των (συμβατών βεβαίως με τα ρωμαιοκαθολικά δόγματα) Γραμμάτων και Τεχνών και εξέδωσε με κάθε επισημότητα την «Μοναρχία του Μεσσία». Τον Οκτώβριο του 1634 όμως, υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει μεταμφιεσμένος την Ρώμη και να βρει τελικά στις 2 Δεκεμβρίου καταφύγιο στην αυλή του βασιλιά της Γαλλίας Λουβοβίκου του ΙΓ, μετά από την αποκάλυψη μιας νέας συνωμοσίας οπαδών του στην Καλαβρία, ενάντια στην ισπανική μοναρχία. Υπό την προστασία του υπουργού και καρδινάλιου Ρισελιέ (Armand - Jean du Plessis, cardinal et duc de Richelieu, 1585 - 1642), του χορηγήθηκε ισόβια σύνταξη και χώρος μελέτης και εργασίας στο παρισινό μοναστήρι του Σαιν Ονορέ (Saint-Honoré), όπου και πέθανε στις 21 Μαϊου 1639. Τα βιβλία του έμειναν στην περιβόητη «Λίστα Απαγορευμένων» («Index Prohibitorium») της Εκκλησίας μέχρι το έτος 1900. Βλάσης Γ. Ρασσιάς, 2015 ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑΣ Ο Καμπανέλλα συνέγραψε εν συνόλω 88 έργα, ως κυριότερα των οποίων παραθέτουμε τα ακόλουθα: «Η Φιλοσοφία αποδεικνυομένη υπό των αισθήσεων» («Philosophia sensibus demonstrata»), 1589 «Για την αντίληψη των πραγμάτων και την φυσική μαγεία» («Del senso delle cose e della magia naturale»), 1590 – 1604, εκδόθηκε στην Φρανκφούρτη το 1620 «Επάνω στην χριστιανική μοναρχία» («De monarchia Christianorum»), 1593 «Πολιτικός Διάλογος ενάντια στους Λουθηρανούς, τους Καλβινιστές και άλλους αιρετικούς» («Dialogo politico contra Luterani, Calvinisti ed altri eretici»), 1595 «Διατριβή για την Φύση», 1595 «Για την Ισπανική Μοναρχία» («De Monarchia Hispanica»), 1600, εκδόθηκε στο Λονδίνο το 1654 «Πολιτικοί αφορισμοί» («Aforismi Politici»), 1601 «Η Πολιτεία του Ηλίου» («Civitas Solis»), 1602 , δημοσιεύθηκε στην Φρανκφούρτη το 1623 «Ο θρίαμβος επί του Αθεϊσμού» («Atheismus triumphatus»), 1605 – 1607, δημοσιεύθηκε στο Παρίσι το 1636 «Μεταφυσικά» («Metafisica»), 1609 - 1638 «Απολογία υπέρ του μαθηματικού Γαλιλαίου» («Apologia pro Galileo mathematico»), 1616, δημοσιεύθηκε στην Φρανκφούρτη το 1622 «Πρόδρομος» («Prodromus Philosophiae instaurandae»), 1617 «Αστρολογικά» («Astrologicorum»), 1620 – 1626, εκδόθηκε στην Λυών το 1629 «Philosophia Epilogistica Realis», 1623 «Απανθίσματα» («Scelta», απάνθισμα ποιημάτων), 1622 «Θεολογία» («Theologia»), 1623 - 1624 «Η μοναρχία του Μεσσία» («La Monarchia del Messia»), 1625, εκδόθηκε στην Ρώμη το 1633 «Για τον προκαθορισμό» («De praedestinatione, electione, reprobatione et auxiliis divinae gratiae, cento thomisticus»), 1628, δημοσιεύθηκε στο Παρίσι το 1636 «Παγκόσμια Φιλοσοφία» («Universalis Philosophiae, Partes III»), 1638 «Ορθολογική Φιλοσοφία» («Philosophiae rationalis et Realis, Partes V»), 1638 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Romano Amerio, «Introduzione alla teologia di Tommaso Campanella», Torino, 1948 Nicola Badaloni, «Tommaso Campanella», Milano, 1965 Léon Blancet, «Campanella», Paris, 1920 Paul Richard Blum, «Philosophy of Religion in the Renaissance», Burlington, 2010 Bernardino Bonansea, «Τοmmaso Campanella. Renaissance Pioneer of Modern Thought», Washington D.C., 1969 Jean Delumeau, «Le mystère Campanella», Paris, 2008 Jean-Louis Fournel, «La cité du soleil et les territoires des hommes. Le savoir du monde chez Campanella», Paris, 2012 John M. Headley, «Tommaso Campanella and the Transformation of the World», Princeton, 1997 Ernest Lenoir, «Trois Novateurs, Trois Martyrs. Vanini, Campanella, Giordano Bruno», Paris, 1939 Gaetana Marrone, «Encyclopedia of Italian Literary Studies, vol 1, A – J», New York, 2007 ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΕ: ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΨΥΧΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΨΥΧΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ" ΚΕΙΜΕΝΑ, ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ, ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ" (1980 - 1993)
|
