|
Μαρί Ζοζέφ Σαλιέ
(Marie Joseph Chalier, Briancon, 1747 – Lyons, 17 Ιουνίου 1793) Ιακωβίνος Γάλλος επαναστάτης, μάρτυρας στα χέρια των αντεπαναστατών της Λυών.
στο Παρίσι και στην κατεδάφιση της Βαστίλης, της οποίας κουβάλησε έναν ογκόλιθο μέχρι την Λυών, όπου τον έστησε ως βωμό της Ελευθερίας. ΔΗΜΟΤΙΚΟΣ ΕΠΙΤΡΟΠΟΣ ΣΤΗΝ ΛΥΩΝ Όντας καλός ρήτορας, δραστηριοποιήθηκε έντονα στην εκεί πολιτική σκηνή, δίπλα στον τότε δημοκράτη Ζαν – Μαρί Ρολάν (Jean - Μarie Roland, 1734 – 1793), που αργότερα όμως, ως μέλος των «Γιρονδίνων» εξελίχθηκε στον κυριότερο πολιτικό αντίπαλό του και τον Φεβρουάριο του 1790 απέκτησε τους πρώτους του εχθρούς, όταν δημοσίευσε σε εφημερίδα των Παρισίων ένα κείμενό του, στο οποίο περιέγραφε την Λυών ως «μια άτιμη πόλη που στεγάζει τους περισσότερους ορκισμένους εχθρούς της Επανάστασης από κάθε άλλη σε ολόκληρη την Γαλλία». Τον Νοέμβριο του 1790 εξελέγη επίτροπος του δημοτικού συμβουλίου, αλλά μετά από έναν περίπου χρόνο απαλλάχθηκε από τα καθήκοντά του, λόγω υπερβάλλοντος ζήλου στις έρευνες για εντοπισμό όπλων στα σπίτια δύο υπόπτων μοναρχικών. Μετά από αυτό, ο Σαλιέ έφυγε τον Φεβρουάριο του 1792 για το Παρίσι, με σκοπό να προσφύγει στην Εθνοσυνέλευση, από την οποία δικαιώθηκε τελικά στις 15 Αυγούστου 1792, πέντε ημέρες μετά την εξέγερση που οδήγησε στην εκθρόνιση του Λουδοβίκου, στην οποία και ο ίδιος συμμετείχε. ΜΑΧΙΜΟΣ ΙΑΚΩΒΙΝΟΣ Επέστρεψε στην Λυών στα τέλη του Αυγούστου και, με οδηγίες της παρισινής «Λέσχης των Ιακωβίνων», ανέλαβε την ηγεσία της δραστήριας τοπικής «Λέσχης» (που λεγόταν «Λαϊκή Εταιρεία» και διατηρούσε 31 περιφερειακά παραρτήματα), με κύριο πρόγραμμά του την επαναστατικοποίηση του λαού. Μετά από λίγες μόνον ημέρες, την δεύτερη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου, καταστήματα τροφίμων και αρτοποιϊα λεηλατήθηκαν από «Αβράκωτους» διαδηλωτές, ενώ μετά από έφοδο στις φυλακές θανατώθηκαν οκτώ κρατούμενοι αξιωματούχοι του βασιλιά και τρεις υψηλόβαθμοι κληρικοί. Η ισχυρή στην Λυών, αλλά τρομοκρατημένη μοναρχο-χριστιανική παράταξη, απέδωσε την βία στους λόγους και τα γραπτά του Σαλιέ και άρχισε να σχεδιάζει την εξουδετέρωσή του, όμως τον Νοέμβριο του 1792 εκείνος έθεσε υποψηφιότητα για δήμαρχος, προσπαθώντας μέσω μιας πιθανής εκλογής του να θέσει τους πολιτικούς μηχανισμούς της πόλης στην διάθεση της επανάστασης. Η συσπείρωση όμως των αντιπάλων του ήταν απόλυτη και φυσικά, παρά το γεγονός ότι οι οπαδοί του κέρδισαν την πλειοψηφία των θέσεων στο δημοτικό συμβούλιο, έχασε από τον «Γιρονδίνο» υποψήφιο Αντουάν Νιβιέρ – Σολ (Antoine Nivière – Chol, 1744 - 1817), τον οποίο στήριξαν οι θορυβημένοι μοναρχικοί. Ως ηγέτης των «Ιακωβίνων» της Λυών προέβαλε, με μία επαναστατική ρητορική που θύμιζε πολύ τον Μαρά, μια σειρά από ριζοσπαστικές δημοκρατικές διεκδικήσεις, όπως λ.χ. ελάχιστο όριο μεροκάματων, δίκαιο φορολογικό σύστημα, υπαγωγή της Εκκλησίας στην κανονική νομοθεσία, ίδρυση τοπικού επαναστατικού στρατού, κ.ά., και έκανε επίσης συστηματικές αφισοκολλήσεις και αλλεπάλληλες συμβολικές επαναστατικές πράξεις, όπως λ.χ. μετονομασίες οδών και κτιρίων, κ.ά., με αποτέλεσμα πολύ σύντομα να καταστεί ο πρώτος και κύριος στόχος των αντεπαναστατικών στοιχείων, που τον αποκαλούσαν «χυδαίο και επικίνδυνο δημαγωγό». Έχοντας εκλεγεί από τον Νοέμβριο του 1792 πρόεδρος του Δικαστηρίου της περιφέρειας Λυών («Tribunal de District de la ville de Lyon-Dodieu») και γνωρίζοντας ότι έχει ήδη στοχοποιηθεί από την μοναρχο-χριστιανική παράταξη, έπεισε τους «Ιακωβίνους» και τους «Αβράκωτους» της Λυών να συλλάβουν τις νύχτες της 5ης και 6ης Φεβρουαρίου 1793 αρκετούς μοναρχικούς συνωμότες, παρά την μη σύμφωνη γνώμη του υποστηριγμένου από αυτούς «Γιρονδίνου» δημάρχου. Ως αντίδραση, ο τελευταίος κινητοποίησε την υπό τις διαταγές του Εθνοφρουρά, απείλησε μακελειό των «ταραξιών» με κανονιοβολισμούς, εξασφάλισε την απελευθέρωση των μοναρχικών και μετά έδωσε την παραίτησή του. Στις νέες εκλογές που έγιναν στις 18 Φεβρουαρίου ενίσχυσε φυσικά την θέση του, παίρνοντας το 75% των ψήφων (8.097 επί συνόλου 10.746 ψηφισάντων) και δυσκόλεψε έτσι τα πράγματα για τον Σαλιέ και τους συντρόφους του. Πιεζόμενος ωστόσο από τους μοναρχικούς υποστηρικτές του για εκδίκηση κατά των «Ιακωβίνων», ο Νιβιέρ – Σολ έδωσε μετά από λίγο νέα παραίτηση και, καθώς στην θέση του τοποθετήθηκε ο συμπαθών τους μοναρχικούς Γκιλιμπέρ (Jean - Emmanuel Gilibert, 1741 – 1814), για να αποφευχθεί το χάος και οι αιματηρές εκδικήσεις, η «Συμβατική» έστειλε στην πόλη τρεις εντεταλμένους αντιπροσώπους της, τους Rovère, Legendre και Basire, οι οποίοι καθαίρεσαν και φυλάκισαν τον Γκιλιμπέρ και τοποθέτησαν στην θέση του στις 8 Μαρτίου τον Αντουάν - Μαρί Μπερτράν (Antoine - Marie Bertrand, 1754 - 1796), αφοσιωμένο φίλο και ομοϊδεάτη του Σαλιέ. Ο ΤΑΡΑΧΩΔΗΣ ΜΑΪΟΣ ΤΟΥ 1793 Τον Μάϊο του 1793, οι Σαλιέ και Μπερτράν ζήτησαν, με επιστολή του πρώτου προς την «Συμβατική Εθνοσυνέλευση» του Παρισιού, την ίδρυση και στην Λυών ενός «Επαναστατικού Δικαστηρίου», καθώς και ενός τοπικού επαναστατικού στρατού που να συντηρείται από την έκτακτη («taxe force») φορολόγηση των πλουσίων. Τελικά, στις 14 του μηνός, με παρόντες τέσσερις βουλευτές από το Παρίσι, οι «ιακωβίνικες» πια δημοτικές αρχές της Λυών προχώρησαν στην ίδρυση μιας τοπικής «Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας» με εντολή να συγκεντρώσει υπό τις διαταγές της μία στρατιωτική δύναμη 6.400 ανδρών υπό την επωνυμία «Λυωνέζικος Επαναστατικός Στρατός» («Armee Revolutionnaire Lyonnaise») και όρισαν εφεξής να έχουν δικαίωμα ψήφου μόνον όσοι είχαν πιστοποιημένη την πολιτική τους ιδιότητα με τα δημοκρατικά «certificats de civisme».
Παρά το γεγονός ότι στις 15 Μαϊου 1793 η ελεγχόμενη από τους «Γιρονδίνους» «Συμβατική Εθνοσυνέλευση» του Παρισιού είχε τελικά απορρίψει την αίτηση ίδρυσης «Επαναστατικού Δικαστηρίου» και στην Λυών, ενώ κάποια περιφερειακά παραρτήματα της «Λαϊκής Εταιρείας» είχαν αποστατήσει στους «Γιρονδίνους» με σύνθημα «πόλεμος στους αναρχικούς!», ο πανικός των μοναρχικών της πόλης εντάθηκε ακόμα περισσότερο όταν πληροφορήθηκαν γύρω στις 20 του ιδίου μηνός ότι ο Σαλιέ προσπαθούσε να καθιερώσει έναν νέο όρκο για τα μέλη της Εθνοφρουράς, που να τα δεσμεύει στην εξολόθρευση «των τυράννων, των αριστοκρατών, των διασπαστών, των λεγόμενων επιεικών, των ατομιστών, των τοκογλύφων, των αποθησαυριστών, των μαυραγοριτών και όλων των άχρηστων κορμιών της ιερατικής κάστας». ΦΥΛΑΚΙΣΗ ΚΑΙ ΚΑΡΑΤΟΜΗΣΗ Όταν λοιπόν μετά από λίγες ημέρες (στις 29 Μαϊου 1793) οι μοναρχικοί και οι «Γιρονδίνοι» στασίασαν ένοπλα και, μετά από οδομαχίες που κατέληξαν σε περίπου 50 νεκρούς και 120 τραυματίες, κατέλαβαν το δημαρχείο και μετά ολόκληρη την πόλη της Λυών στις 30 Μαϊου, οι Σαλιέ και Μπερτράν συνελήφθησαν πρώτοι (με ένταλμα που υπέγραψε ο έως τότε υφιστάμενός του δικαστής Αμπέρ, Jean - Jacques Ampère, πατέρας του γνωστού φυσικομαθηματικού Αντρέ – Μαρί Αμπέρ, André - Marie Ampère, 1775 - 1836), δάρθηκαν, διαπομπεύτηκαν δεμένοι και κλείστηκαν στις φυλακές με δεκάδες άλλους «Ιακωβίνους» και «Αβράκωτους», ανάμεσα στους οποίους ήσαν όλα τα υπόλοιπα μέλη του Δικαστηρίου (Gaillard, Bussat, Fernex, Dubessey και Hidins), ο συντονιστής της τοπικής «Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας» Achard, οι «Ιακωβίνοι» πρώην αριστοκράτες Roullot και Sautemouch και ο δημοτικός επίτροπος Riard de Beauvernois. Ως πρόκληση προς την νέα επαναστατική κυβέρνηση του Παρισιού που είχε ανατρέψει τους «Γιρονδίνους», οι στασιαστές καταδίκασαν στις 15 Ιουλίου 1793 με συνοπτικές διαδικασίες τον Σαλιέ και δύο ακόμη συντρόφους του σε θάνατο για «προτροπή σε ανθρωποκτονίες και σε εμφύλιο πόλεμο» και τους καρατόμησαν δημόσια την επόμενη κιόλας ημέρα με απάνθρωπο και φρικτό τρόπο. Η λαιμητόμος είχε σκουριασμένη και στομωμένη λεπίδα, η οποία χρειάστηκε να πέσει πολλές φορές επάνω στον τράχηλό τους. Στην περίπτωση του Σαλιέ η λεπίδα χρειάστηκε να πέσει τέσσερις φορές, προτού αναλάβει να αποκόψει εντελώς το κεφάλι του ο δήμιος με την βοήθεια ενός μαχαιριού για να το επιδείξει στην συνέχεια στο μοναρχικό πλήθος, κρατώντας το περιφρονητικά από το ένα αυτί (Mayer, σελ. 201). ΜΑΡΤΥΡΑΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Ο Σαλιέ τιμήθηκε από τους «Ιακωβίνους» ως μάρτυρας της Ελευθερίας και η «Συμβατική» ενέκρινε την τοποθέτηση της σορού του στο «Πάνθεον», την συνταξιοδότηση της συντρόφου του και την τοποθέτηση της προτομής του στην αίθουσα συνεδριάσεών της, δίπλα στην προτομή του Ρωμαίου τυραννοκτόνου Βρούτου. Όταν τελικά στις 9 Οκτωβρίου η Λυών έπεσε στα χέρια των δημοκρατών, το ριγμένο σε έναν απλό λάκκο σώμα του ξεθάφτηκε και αποτεφρώθηκε στις 24 Οκτωβρίου με τιμές, ενώ το πλήθος των δημοκρατών φώναζε «εκδίκηση! εκδίκηση!». Για υλικά της νεκρικής πυράς χρησιμοποιήθηκαν ευαγγέλια, ψαλτήρια, άμφια και άλλα εύφλεκτα εκκλησιαστικά αντικείμενα, ενώ διαβάστηκε στον νεκρό μια αγωνιστική νεκρολογία από τον ηθοποιό και συγγραφέα Αντουάν Ντορφέϊγ (Philippe - Antoine Dorfeuille, 1754 - 1795), που τις επόμενες ημέρες (από τις 31 Οκτωβρίου) θα αναλάμβανε πρόεδρος της νεοϊδρυθείσας τοπικής «Επιτροπής Λαϊκής Δικαιοσύνης της Λυών» («Commission de Justice Populaire de Lyon»): «σε αυτή την καινούργια πόλη, μέσα στα τείχη της που τώρα έχουν εξαγνιστεί, θέλουμε να δώσουμε σε αυτήν την τελετή προς τιμή σου από έναν ξαναγεννημένο λαό, των ουρανών την διάσταση, των άστρων την λάμψη και της λευτεριάς την καθοδήγηση». Στις 10 Νοεμβρίου 1793 (20 Μπρυμαίρ του έτους 2) καθιερώθηκε στην μνήμη του Σαλιέ μια ιδιαίτερη ετήσια εορτή, κατά την οποία η λήκυθος με την στάχτη περιήλθε τους κεντρικούς δρόμους συνοδευόμενη από τιμητικό άγημα «Ιακωβίνων» με κόκκινους σκούφους και λευκοντυμένων γυναικών στεφανωμένων με άνθη, και του στήθηκε προτομή στην κεντρική πλατεία της πόλης. Ο υπεύθυνος για την εξόντωσή του δικαστής Αμπέρ, που είχε συλληφθεί κατά την κατάληψη της πόλης από τους δημοκρατικούς, δικάστηκε από την «Επιτροπή Λαϊκής Δικαιοσύνης της Λυών» και στάλθηκε με την σειρά του στην λαιμητόμο στις 23 Νοεμβρίου 1793. Στην μνήμη του Σαλιέ έδρασε επίσης στην Λυών επί πολλούς μήνες η οργάνωση «Φίλοι του Σαλιέ», την οποία προσπαθώντας να προστατέψει τον Μάρτιο 1794 ο Ροβεσπιέρος, προκάλεσε την θανάσιμη έχθρα του εκεί εντεταλμένου αντιπρόσωπου τής «Συμβατικής Εθνοσυνέλευσης» Ζoζέφ Φουσέ (Joseph Fouche, 1759 - 1820). ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΙΩΝΙΑ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΥ ΣΑΛΙΕ Οι Ιακωβίνοι συνέθεσαν προς τιμήν του μάρτυρά τους τον συγκινητικό «Πολιτικό Ύμνο στην Αιώνια Μνήμη του Αντιπροσώπου Σαλιέ» (πηγή: «Chansonnier Révolutionnaire» των Michel Delon και Paul - Edouard levayer, Παρίσι, εκδόσεις «Gallimard», 1989): Ποια κλάμματα διαταράσσουν την σιγή Που βασιλεύει στα βάθη των τάφων; Τα κλάμματα είναι των αθώων αυτά Των πιο αθλίων συνωμοσιών θυμάτων. Ηρεμείστε, ώ υβρισθείσες σκιές Γιατί αψηφώντας τ’ανίσχυρα σχέδιά τους Ήδη προελαύνουμε κατά των τυράννων Και σήμερα κιόλας θα εκδικηθείτε. Στα όπλα, Πολίτες, όλοι μας και στο ίδιο τ’ όνομά της Να ορκιστούμε, να ορκιστούμε την εξαφάνιση της άτιμης Λυών. Αλλ’ ανάμεσα σε εσάς, παραπονεμένες σκιές Τα μάτια μας αντικρίζουν και εκείνη του Σαλιέ Του Σαλιέ, που τον κτύπησαν τα άτιμα χέρια Με των καταπιεστών το θανατηφόρο ατσάλι. Ω, τρέμετε λακέδες των δεσποτών Σε λίγο με το αίμα σας να χύνεται Θα παρθεί εκδίκηση για την Τιμή και την Αρετή Των αληθινών αβράκωτων αγωνιστών. Πέντε φορές η θανάσιμη λεπίδα έπεσε Επάνω στον αλησμόνητο ήρωά μας Και πέντε φορές με σταθερή την φωνή του Ακούστηκε να επαναλαμβάνει τα λόγια «Μην φοβηθείτε από τη μοίρα μου, Που κανονικά ζηλευτή θάπρεπε να’ναι Συναγωνιστές, κανείς δεν νοιώθει πόνο Όταν αξιώνεται για την πατρίδα να πεθαίνει». Ώ δημοκράτη! Ώ μεγάλε άνδρα! Δέξου τις τιμές και τους όρκους μας Στις εποχές τους η Ελλάδα και η Ρώμη Ανάμεσα στους Θεούς τους θα σ’ είχαν θέσει Όμως στην εποχή του Διαφωτισμού Όπου μόνο η Αρετή δημιουργεί Αθανάτους Πού αλλού μπορούν να αναζητηθούν βωμοί Πέρα από τις καρδιές των αδελφών σου. Ας υμνήσουν λοιπόν οι ύμνοι και οι ωδές μας Ως υπερήφανοι υποστηρικτές της Ελευθερίας Τις πολλές πολιτικές αρετές Αυτού του υπέροχου πατριώτη Που αντί να διοχετεύσει ενάντια στα τέκνα της κακουργίας Τον ανεξάντλητο ζήλο του Έδωσε την αγάπη του σε ανθρώπους που Απίστευτο, ως δήμιοι αναταποκρίθηκαν. Όλοι εσείς, που εορτάζετε μαζί μας Αλλά δεν ξέρετε τον υπέροχο Σαλιέ Μάθε τε πως σε μια από τις πιο τίμιες καρδιές Φιλοξένησε αυτός ένα απέραντο θάρρος Κρατώντας σταθερά ψηλά το κεφάλι Στο μέσον των πιο τρομακτικών καιρών. Έζησε σκλάβος μόνο στους νόμους, γνωρίζοντας Το πώς πρέπει να συναντούν τον θάνατο οι λεύτεροι άντρες. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Norman Hampson, «A Social History of the French Revolution», εκδόσεις «Routledge and Kegan Paul», London, 1963 Paul R. Hanson, «The Jacobin Republic under Fire: The Federalist Revolt in the French Revolution», εκδόσεις «Pennsylvania State University Press», University Park, 2003 Paul R. Hanson, «Historical Dictionary of the French Revolution», εκδόσεις «Scarecrow Press», Lanham, MD, 2004 William D. Edmonds, «Jacobinism and the revolt of Lyon, 1789 – 1793», εκδόσεις «Clarendon Press», Oxford, 1990 Michael L. Kennedy, «The Jacobin clubs in the French Revolution, 1793-1795», εκδόσεις «Berghahn Books», New York και Oxford, 2000 Arno J. Mayer, «The Furies. Violence and Terror in the French and Russian Revolutions», εκδόσεις «Princeton University Press», Princeton, 2000 Βλάσης Ρασσιάς, «Λαιμητόμος Αρετή. Ροβεσπιέρος, Σαιν Ζυστ, Κουτόν», εκδόσεις «Ανοιχτή Πόλη», Αθήνα, 2007 ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΕ: ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΨΥΧΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΨΥΧΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ" ΚΕΙΜΕΝΑ, ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ, ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ" (1980 - 1993) |
